Thiền là một loại trạng thái tinh khiết và cần phải tập trung cao độ khi tâm trí xuôi chảy không gì ngăn cản được, hoàn toàn đắm mình trong những suy nghĩ về vũ trụ. Trong kinh điển Phật giáo Nguyên Thuỷ, thiền, tiếng Pali là bhavana, dùng để chỉ những pháp thực hành nhằm rèn luyện tâm. Có hai loại hình thức để thực hành thiền là Thiền định (samatha bhavana) và Thiền tuệ (vipassana bhavana).
Bạn đã được nghe kể nhiều về thiền, thậm chí có thể là những khoảnh khắc của thiền, những trường hợp về cái nhìn sâu sắc hay một cảm giác liên kết và hiểu biết dường như đi ra khỏi hư không. Nhưng ý nghĩa thật sự của thiền là gì? Chúng ta hãy cùng tìm hiểu nhé.
THIỀN LÀ GÌ?Bởi vì thiền rất khó giải thích, nên một số trích dẫn sau đây có thể giúp bạn hiểu được đôi chút về phương pháp thực hành này:
– Mục đích của thiền trong Phật giáo là đạt được giác ngộ bằng cách trực tiếp nhìn thấy bản chất thật của sự tồn tại mà không có sự can thiệp của “cái tôi”.
– Thiền quan tâm đến bản chất thật hơn là những gì chúng ta thấy hoặc suy đoán chủ quan.
– Thiền có liên quan đến những sự vật như chúng đang là, mà không cố giải nghĩa chúng.
*Tham Khảo cõi Thiền Sala Garden:
– Thiền chỉ ra điều gì đó trước khi suy nghĩ, trước tất cả những ý tưởng của bạn.
– Chìa khóa cho thiền chỉ đơn giản là tự hiểu biết.
– Con người có khả năng trở thành một vị Phật. Phật tính là thuật ngữ đề cập đến bản chất thật của con người.
– Thiền tông phật giáo (Zen Buddhism) là một trường phái chuyên về thiền. Nó đôi khi được gọi là tôn giáo và đôi khi được gọi là triết học.
– Thiền không phải là triết học hay tôn giáo.
– Thiền cố gắng giải phóng tâm trí khỏi sự nô lệ của lý luận và sự bóp nghẹt của logic.
– Thiền là tĩnh tâm.
– Từ điển Oxford định nghĩa thiền là thực hành suy ngẫm, chiêm nghiệm trong tĩnh lặng để cho tâm của người thực hành được an tịnh.
– Từ điển Merriam-Webster thì đưa ra hai định nghĩa khác nhau về thiền:
1. Thiền là tập trung tâm trí trong sự trầm tư để suy ngẫm về bản chất thật của cuộc sống.
2. Thiền là phương pháp rèn luyện và phát triển tâm trí dựa trên một đối tượng nào đó nhằm kích hoạt một nhận thức đúng đắn hơn về thực tại, một sự tỉnh thức tâm linh ở cấp độ cao hơn.
– Từ điển Cambridge định nghĩa thiền là hoạt đông hướng sự tập trung vào một đối tượng để tâm an tịnh và buông xã những phiền não trong đời sống hàng ngày.
Tóm lại, thiền có nghĩa là phương pháp rèn luyện tâm dựa trên sự tập trung có chủ ý vào một đối tượng, hoặc những khoảnh khắc xảy ra trong cuộc sống để tâm an tịnh. Khi tâm an tịnh thì trí tuệ sẽ phát triển giúp hành giả có cái nhìn chính xác và thấu đáo hơn những sự vật, hiện tượng để từ đó đưa ra những phản ứng phù hợp.
Ngoài ra, các tôn giáo cảm thấy bắt buộc phải trả lời mọi thứ như một dấu hiệu cho “sự khôn ngoan tuyệt vời” của họ, nhưng đối với thiền, không đưa ra bất cứ câu trả lời nào mới là sự khôn ngoan tuyệt vời.
Thiền không tìm cách trả lời những câu hỏi chủ quan bởi vì đây không phải là vấn đề quan trọng. Điều thực sự quan trọng là giây phút hiện tại, ở đây và ngay bây giờ, chứ không phải là quá khứ, tương lai hay Đấng tạo hóa.
Bạn chỉ cần tập trung vào khoảnh khắc hiện tại, sống hết mình trong khoẳnh khắc đó với những suy nghĩ, lời nói và hành động tốt đẹp tại thời điểm đó. Bạn không phải lo lắng về tương lai của mình sẽ như thế nào.
Hơn nữa, thiền thực sự tin rằng, không ai biết câu trả lời cho những câu hỏi đó và rằng họ không thể trả lời được vì khả năng hạn chế của con người. Cuộc sống là một giấc mơ, một ảo ảnh vĩ đại mà chúng ta nhận thức được thông qua bộ lọc tham chiếu, kinh nghiệm và bản ngã của chúng ta.
Thiền không tìm cách trả lời những câu hỏi chủ quan liên quan đến vũ trụ, siêu nhiên hay Đấng tạo hóa và một số học thuyết của tôn giáo khác.
Điều này có nghĩa là thiền đóng cánh cửa cho hiện tượng siêu hình? Không phải! Thiền không thể khẳng định hay phủ nhận chúng, vì vậy, nên giữ im lặng và sống một cách tích cực trong thời điểm hiện tại.
Nguồn gốc của Thiền:
Thiền còn được người đời coi là một phương pháp thực hành để tập luyện tâm trí được Đức Phật chia sẻ sau khi Ngài giác ngộ vào năm 35 tuổi. Sau đó, Phật giáo Đại Thừa đã tạo một hệ thống lại thành một trường phái Phật giáo được gọi là Thiền Tông, xuất hiện ở Trung Quốc cách đây khoảng 15 thế kỷ. Thiền Phật giáo được biết đến tại Trung Quốc bởi nhà sư Ấn Độ có tên là Bồ Đề Đạt Ma (Bodhidharma) vào thế kỷ thứ 5 SCN.
Ở Trung Quốc, nó được gọi là Ch’an, sự biểu hiện của Phạn ngữ Dhyana, nói đến một tâm trí hấp thu trong thiền định. Ở Nhật Bản, “thiền” được gọi là Zen thông qua cách phát âm từ chữ “Ch’an” của Trung Quốc, trong bất kỳ ngôn ngữ nào, nó điều có ý nghĩa là Thiền Phật giáo.
Theo một số học giả, thiền ban đầu giống như một hình thức pha trộn của Đạo giáo và Phật giáo Đại Thừa truyền thống, trong đó các thực hành thiền định phức tạp của Đại Thừa đã gặp phải sự đơn giản dường như vô nghĩa của Đạo giáo Trung Quốc để tạo ra một nhánh mới của Phật giáo là Thiền Tông.
Các bài giảng của Bodhidharma đã khai thác một số tiến triển đã có trong tiến trình, chẳng hạn như sự hợp lưu giữa triết học Đạo Lão với triết học Phật giáo. Các triết lý lúc ban đầu Đại Thừa của Madhyamika (khoảng thế kỷ 2 SCN) và Yogacara (thế kỷ thứ 3 SCN) cũng đóng vai trò rất lớn trong sự phát triển của thiền.
Dưới sự hướng dẫn của Tổ phụ thứ sáu, Huệ Năng (Huineng: 638-713), thiền đã bỏ hầu hết những thứ của Ấn Độ, để trở thành của Trung Quốc và giống như thiền mà chúng ta đang nghĩ đến.
Thời kỳ vàng son của thiền phát triển mạnh vào thời nhà Đường, 618-907 SCN, và các bậc thầy của thời kỳ này vẫn “nói chuyện” với chúng ta thông qua các công án và những câu chuyện ý nghĩa.
Thiền đã được truyền sang Việt Nam và Hàn Quốc rất sớm, có thể là ngay từ thế kỷ thứ 7 và Nhật Bản vào thế kỷ 12. Nó còn được phổ biến ở các nước phương Tây bởi học giả người Nhật Daisetz Teitaro Suzuki (1870 – 1966), mặc dù nó đã được tìm thấy ở phương Tây trước đó. Eihei Dogen (1200-1253), không phải là vị Thiền sư đầu tiên ở Nhật Bản, nhưng ông là người đầu tiên thiết lập một dòng truyền thừa tồn tại cho đến ngày nay.
Thiền định là gì?
Lợi ích của việc thiền định
Thiền định hay còn gọi là Thiền chỉ (Samatha bhavana) là một thực hành của Phật giáo để làm dịu tâm, phát triển sự tĩnh lặng thông qua chánh niệm. Điều này được thực hiện bằng cách tập trung vào hơi thở để có thể nhận thức rõ ràng các suy nghĩ, hành động và mọi diễn biến xung quanh chúng ta khi chúng bắt đầu phát sinh và biến mất.
Trong Thiền định, tâm trở thành một cái hồ tĩnh lặng không bao giờ bị xáo trộn, kích động, và sẵn sàng phản chiếu bản chất thật của sự vật, hiện tượng. Chúng ta sẽ nhận thấy được rõ ràng khía cạnh chân thật của chúng khi chúng ẩn nấp dưới kiến thức thông thường và sự bồn chồn của ái dục.
Thực hành thiền định thường xuyên sẽ đi kèm 3 lợi ích: Mang lại hạnh phúc trong cuộc sống hiện tại, thanh lọc cơ thể và tâm trí, tự do khỏi những phiền não tinh thần. Đây cũng điều kiện tiên quyết để đạt được Tuệ Minh Sát.
Thiền quán là gì?
Tư thế ngồi thiền quán đúng cách
Thiền Minh Sát, thiền quán hay còn là thiền tuệ (Vipassana Bhavana) còn có thể được dịch là “cái nhìn sâu sắc vào bên trong”, một nhận thức rõ ràng và chính xác những gì đang xảy ra khi nó xảy ra. Nó đang liên quan đến khoảnh khắc hiện tại, quan sát thân thể (rupa) và tâm (nama) với sự chú ý sâu sắc.
Đưa tâm vào trạng thái tĩnh lặng
Để có thể làm được điều này, hành giả phải đưa tâm vào trạng thái tĩnh lặng, nghĩa là phải đạt định thì mới “minh sát” (nhìn sáng suốt) được. Cũng giống như mặt hồ tĩnh lặng thì bóng trăng mới có thể tròn và rõ được, và có thể nhìn thấu suốt những gì bên dưới nó.
Thiền quán có thể nói là một cách chuyển đổi tâm thức thông qua sự quan sát của mỗi cá nhân. Nó tập trung cao độ vào sự kết nối sâu sắc giữa tâm và thân thể, có thể trải nghiệm nó trực tiếp bằng sự chú ý kỷ luật đối với những cảm giác vật chất hình thành nên cuộc sống của cơ thể và liên tục kết nối các điều kiện tạo nên cuộc sống của tâm.
Chính hành trình tự khám phá này sẽ dẫn chính bản thân bạn đến tận gốc rễ của tâm và cơ thể để giải thể sự ô uế về tinh thần, dẫn đến một tâm cân bằng đầy tình thương, từ bi và trí tuệ.
Thiền quán là biểu hiện cuối cùng của khẩu hiệu Socrates, “Hãy tự biết lấy chính mình”. Đức Phật khám phá ra nguyên nhân của đau khổ và nó có thể loại bỏ khi chúng ta nhìn thấy bản chất thật của chính mình. Đây là một cái nhìn sâu sắc vào bên trong. Nó có nghĩa là hạnh phúc của chúng ta không phụ thuộc vào các điều kiện bên ngoài, mà nó phụ thuộc vào chất lượng của tâm trí.
Thiền Minh Sát là một thực hành quan trọng để thanh lọc tâm trí, các yếu tố tinh thần gây ra phiền não và đau khổ. Kỹ thuật này không đòi hỏi sự trợ giúp của thần linh hay bất kỳ sức mạnh bên ngoài nào khác, mà nó dựa vào nỗ lực của mỗi cá nhân.
Mục đích của thiền trong Phật giáo
Có rất nhiều điều trong cuộc sống mà chúng ta không thể nào kiểm soát được. Tuy nhiên, chúng ta có thể hoàn toàn chịu trách nhiệm về trạng thái tâm trí của chính mình và thay đổi cho chúng tốt hơn.
Thiền định theo Đạo Phật
Theo đạo Phật, đây là điều quan trọng nhất mà chúng ta có thể làm, và Phật giáo dạy rằng đó là thuốc giải độc duy nhất cho nỗi đau, những lo lắng, sợ hãi, hận thù và những rối rắm xung quanh.
Thiền là một phương pháp để biến đổi tâm trí. Thiền quán trong Phật giáo là những kỹ thuật khuyến khích và phát triển sự tập trung, sự rõ ràng, tình cảm, và sự bình tĩnh để nhìn thấy bản chất đích thực của cuộc sống.
Bằng cách tham gia vào một khoá thực hành thiền cụ thể, bạn sẽ luyện tập thói quen trong tâm trí của bạn, biến chúng thành những hành động tích cực trong cuộc sống.
Với công việc thường xuyên và sự kiên nhẫn, những trạng thái tâm dưỡng, tập trung của tâm trí có thể đi sâu vào các trạng thái tinh thần tích cực và tràn đầy sức sống. Những trải nghiệm như vậy có thể giúp chuyển đổi hoặc dẫn đến một sự hiểu biết mới về cuộc sống.
Thiền định nhằm mục đích đưa tâm trí ra khỏi vòng luẩn quẩn tinh thần, từ đó có thể nhận thức rõ ràng và nhận ra Phật tánh của mình. Những người hành thiền nhằm mục đích đạt được giác ngộ thông qua cách sống của họ, bởi vì các hành động tinh thần tiếp cận chân lý mà không có tư tưởng triết học hay nỗ lực trí tuệ.
Một số trường phái Thiền làm việc để đạt được khoảnh khắc giác ngộ bất ngờ, trong khi những trường phái khác thì thích một quá trình từ từ.
Thiền không phải là lý thuyết
Thiền không phải là một lý thuyết, một ý tưởng hay một phần của kiến thức. Nó không phải là niềm tin, tín điều hay tôn giáo, mà đó là một kinh nghiệm thực tế.
Nó không quan tâm đến các lý thuyết hay các nghi thức siêu hình mà chỉ tập trung hoàn toàn vào việc thực hành chánh niệm thông qua các tư thế (Zazen).
Trong sự im lặng của không gian xung quanh, lặng lẽ ngồi xuống, ngừng chuyển động, và buông bỏ những suy nghĩ của bạn. Giữ thẳng lưng, tập trung vào tư thế, hơi thở và để tâm trí của bạn tan chảy, hợp nhất với vũ trụ.
Tư thế thiền trong Phật giáo là một thực hành cần phải có kinh nghiệm chứ không phải là một khái niệm mà bạn có thể tri thức hóa hay hiểu được thông qua một bài viết như thế này.
Hậu quả khi ngồi thiền không đúng cách
Theo nhiều nghiên cứu, những người thường xuyên ngồi thiền sai tư thế sẽ dẫn đến các bệnh lý về xương khớp, thoái vị đĩa đệm, vẹo cột sống… Hành giả tu thiền không đúng cách có thể mắc các chứng rối loạn tâm thần (tẩu hỏa nhập ma) như hoang tưởng, ảo giác và trầm cảm.
Vì vậy, nếu bạn nào muốn thực hành thiền thì nên đến các trung tâm thiền uy tín, đến gặp các sư thầy để được hướng dẫn kỳ càng hoặc tham khảo những kỹ thuật ngồi thiền định cơ bản sau.
*Tóm lại, người tu thiền nếu chỉ học lý thuyết mà không trực tiếp thực tập Thiền thì không thể nào hiểu được Thiền là gì. Có thực tập Thiền mới là thiền sinh, có thiền chứng mới là Thiền sư. Thời gian công phu lâu mau tùy căn cơ và sự cố gắng tinh cần của mỗi người. Sự tham lam và nóng vội muốn chứng ngộ nhanh chóng thường dẫn đến những hậu quả khó lường.
